Zasady amortyzacji przyjęte przez przedsiębiorstwo, wpływają na przedstawienie sytuacji majątkowej jednostki. Dlatego ważne jest prawidłowe naliczanie odpisów, które powinny wynikać z przepisów prawa bilansowego i rachunkowości. Poprzez amortyzację rozumie się odpisywanie w koszty, umownej kwoty z wartości środka trwałego, bądź wartości niematerialnych i prawnych, w celu odpracowania jego zużycia w czasie. Odpisy dokonywane są do momentu zrównania się sumy amortyzacji z wartością początkową obiektu. Przy wybraniu dowolnej stawki i rodzaju umorzenia, dokonuje się odpisów w zależności od ustaleń – raz na miesiąc, kwartalnie, bądź rocznie. Natomiast odpis jednorazowy dokonuje się tylko raz, nie wcześniej niż w miesiącu uwzględnienia w ewidencji, bądź w kolejnym miesiącu. Aby móc dokonać odpisów amortyzacyjnych, jednostka musi określić okres użytkowania danego środka trwałego, bądź wartości niematerialnych i prawnych przez minimum 1 rok, o wartości min. 3 500 zł.

Wyróżnia się amortyzację bilansową wynikającą z ustawy o rachunkowości oraz amortyzację podatkową narzuconą przez ustawę o podatkach dochodowych. W praktyce obie amortyzacje wymagają odrębnej ewidencji. W pierwszym przypadku bardzo ważnym czynnikiem przy ustalaniu wysokości stawki i czasie trwania amortyzacji jest oszacowanie okresu ekonomicznej użyteczności danego środka. Natomiast rozpoczęcie umarzania może nastąpić nie wcześniej niż po przyjęciu składnika, a zakończenie w danej chwili, wynikłej ze sprzedaży, likwidacji, stwierdzonego niedoboru, bądź zrównania wartości odpisów. Odmiennie niż w prawie podatkowym, gdzie rozpoczęcie amortyzacji następuje w kolejnym miesiącu po przyjęciu środka trwałego do ewidencji, a zakończenie dopiero na koniec miesiąca. Wartością początkową w tym przypadku jest cena nabycia. W wyniku wyboru różnych okresów, stawek, bądź metody amortyzacji może wyniknąć przejściowa różnica przebiegu odpisów bilansowych i podatkowych. Nadwyżki lub straty dla danego odpisu, można umieścić na aktywie lub rezerwie z tytułu odroczonego podatku dochodowego. Wybór konta zależny jest od wartości bilansowej pasywów i aktywów. Natomiast w przypadku ustalenia różnych wartości początkowych danych składników majątku, powstała różnica będzie stała.

Przy zastosowaniu amortyzacji wg prawa bilansowego i podatkowego, nie ma możliwości zmiany wybranej już metody odpisów dla danego środka trwałego. Natomiast podmiot posiada swobodę przy wyborze samej metody. Wyróżnia się metodę liniową, degresywną i naturalną. Wybór zależy od charakteru i specyfiki przedsiębiorstwa, ale także od zakwalifikowania w KŚT danego środka trwałego, bądź wartości niematerialnej i prawnej. Pierwsza metoda jest bardzo powszechna i stosuje się ją, po zapoznaniu ze stawkami amortyzacji w załącznikach do PIT i CIT. Polega na równomiernym rozłożeniu wartości przedmiotu w czasie, z możliwością zmiany stawki amortyzacji, w zależności od uzasadnionych okoliczności. Dopuszcza się podwyższenie, obniżenie, bądź stawki sezonowe. Przy czym ustawa o rachunkowości wręcz wymaga, aby na koniec okresu dokonać weryfikacji stosowanych stawek amortyzacji. Metoda degresywna polega na corocznym dokonywaniu amortyzacji z wartości początkowej, pomniejszonej o poprzednie odpisy. Oznacza to, że największa amortyzacja występuje w pierwszych latach użytkowania środka trwałego. Zupełnym przeciwieństwem jest metoda progresywna, której praktykowanie będzie skutkowało okresowym wzrostem kosztów. Natomiast przy metodzie naturalnej główną rolę odgrywają nakłady i intensywność wykorzystywania danego przedmiotu. Amortyzacja naliczana jest adekwatnie do ilości wykonanej pracy, w całym okresie użytkowania, co skutkuje największą dokładnością odliczeń.

Nie zawsze amortyzacja może być uznana jako koszt uzyskania przychodu. Odstępstwem są odpisy z tytułu zużycia samochodu osobowego, którego wartość przekroczyła 20 000 euro. Refundowane, dotowane, bądź subsydiowane koszty zakupu środka trwałego, bądź wartości niematerialnych i prawnych, również nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodu, stanowią one bowiem pomniejszenie dla wartości podstawy do naliczenia odpisów. Ustawa o podatku dochodowym wyklucza również jako koszty – straty, bądź likwidacje składników majątku, częściowo już umorzonych. Również środki trwałe wytwarzane przez podatnika, do czasu zakończenia inwestycji i przyjęcia do ewidencji, nie stanowią podstawy do odpisów amortyzacji.

Podczas chwilowego zaprzestania użytkowania środka trwałego np. w przypadku remontu, w dalszym ciągu istnieje obowiązek naliczania odpisów amortyzacyjnych. Natomiast nie ma tego obowiązku w przypadku zawieszenia, bądź likwidacji działalności gospodarczej, wówczas w następnym miesiącu po zaistnieniu sytuacji, nie prowadzi się odpisów. Niemniej jednak prawo podatkowe zezwala na prowadzenie odpisów sezonowych, tzn. tylko w czasie użytkowania środka trwałego. Jednak w tym przypadku musi być zachowana wysokość rocznej amortyzacji.

Przeprowadzenie remontu na środku trwałym, powoduje powstawanie kosztów uzyskania przychodów, jednak nie wpływa na wartość początkową składnika majątku. Jego istotą jest przywrócenie stanu pierwotnego. Inną sytuacją jest ulepszanie, które zwiększa wartość przedmiotu, tym samym naliczane odpisy wzrastają od następnego miesiąca po zakończeniu prac, przy zastosowaniu tej samej metody amortyzacji. Jako ulepszenie rozróżnia się przebudowę, rozbudowę, adaptację, modernizację, bądź rekonstrukcję.

Ustawa o rachunkowości dopuszcza uproszczenie odpisów amortyzacji dla środków trwałych o wartości początkowej poniżej 3 500 zł. Wówczas można dokonać łącznych odpisów dla grupy środków trwałych, które wykazują podobieństwa w rodzaju i przeznaczeniu.

 

Autor: Monika Mucha