Zgodnie z ogólną zasadą, wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Odpowiedzialność całym swoim majątkiem ponosi w tym przypadku sama spółka, jako osoba prawna. W KSH przewidziano jednak sytuację, w której do odpowiedzialności mogą zostać pociągnięci członkowie zarządu. Kwestia ta została uregulowana w art. 299 KSH. W podobny sposób unormowano ją także w Ordynacji podatkowej, art. 116 § 1. Tym jednak razem w odniesieniu do członków zarządu wszystkich spółek kapitałowych i ich odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spółki. Mimo że odpowiedzialności tej można uniknąć, najnowsze orzecznictwo NSA dotyczące zobowiązań podatkowych nieco komplikuje i utrudnia tę kwestię.

Odpowiedzialność członków zarządu w KSH

Z treści art. 299 KSH wynika, że jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu spółki z o.o. odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Chcąc uwolnić się od odpowiedzialności, są zobowiązani wykazać, że:

• we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub
• w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, albo że
• niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z ich winy, albo że
• pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Odpowiedzialność solidarna, nieograniczona i subsydiarna

Art. 299 KSH wskazuje na odpowiedzialność członków zarządu, a nie wspólników spółki z o.o. Jest to odpowiedzialność za zobowiązania, a nie za szkodę, tak jak na przykład w art. 293 KSH. Odpowiedzialność, o której mowa w tym przepisie, pozostaje odpowiedzialnością solidarną, nieograniczoną, a także subsydiarną. Członek zarządu odpowiada w takim przypadku całym swoim majątkiem (również prywatnym). Pociągnięcie go do odpowiedzialności następuje jednak dopiero wtedy, gdy majątek samej spółki nie pozwala na zaspokojenie żądania, tj. gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. 

Literatura i orzecznictwo spierają się natomiast w zakresie ustalenia charakteru prawnego tej odpowiedzialności. Wśród dwóch najpopularniejszych stanowisk wskazuje się na charakter odszkodowawczy i gwarancyjny. Pierwsze z nich potwierdza liczne orzecznictwo, m.in. uchwała siedmiu sędziów SN z dnia 7 listopada 2008 r. (III CZP 72/08, OSNC 2009, nr 2, poz. 20), a ponadto wyrok SA w Gdańsku z dnia 28 września 2017 r. (I ACa 1162/16, LEX nr 2441530), czy wyrok SA w Białymstoku z dnia 24 sierpnia 2018 r. ( I AGa 3/18, LEX nr 2571681). Zwolennikami gwarancyjnego charakteru odpowiedzialności członków zarządu jest natomiast m.in. A Karolak i A. Mariański, M. Litwińska, czy K. Osajda.

Pełnienie obowiązków w zarządzie jako przesłanka odpowiedzialności za podatki spółki

Odpowiedzialność członków zarządu spółek (kapitałowych) za zobowiązania podatkowe spółki reguluje natomiast Ordynacja podatkowa. Na uwagę zasługuje tu ostatnie orzecznictwo NSA, w którym to Sąd zajął niezbyt korzystne dla członków zarządu spółki stanowisko. Mowa o wyroku NSA z dnia 8 grudnia 2022 r., sygn. akt III FSK 1343/21.

Zgodnie z ogłoszoną tezą „Przy ocenie odpowiedzialności członka zarządu za zaległości podatkowe spółki nie ma znaczenia ani kwestia podziału zadań między członkami zarządu, ani też niezajmowanie się przez jednego członka zarządu sprawami spółki. Tego typu okoliczności nie stanowią przesłanki do wyłączenia odpowiedzialności członka zarządu za zaległości podatkowe spółki”.

W omawianym przypadku do ustalenia pozostawała kwestia, czy odpowiedzialność za zobowiązania finansowe spółki może zostać przypisana członkowi zarządu, który, zgodnie z ustalonym wewnętrznie podziałem zadań, nie zajmował się w praktyce sprawami finansowymi.

NSA stwierdził, że organy podatkowe nie dopuściły się naruszenia przepisów prawa procesowego, ani też materialnego w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy. Wykazano tym samym istnienie pozytywnych przesłanek z art. 116 § 1  Ordynacji podatkowej. Zgodnie z treścią tego przepisu, za zaległości podatkowe spółki z o.o., PSA i SA odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:

• nie wykazał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu, albo
• nie wykazał, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy;
• nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Co ważne, jak wynika z § 2 tego przepisu, odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości wymienione w art. 52 i art. 52a, powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu.

W ocenie Sądu pełnienie obowiązków członka zarządu, o którym mowa w powyższym przepisie Ordynacji podatkowej, nie musi oznaczać faktycznego wykonywania tych obowiązków. W odniesieniu do istnienia zaległości podatkowych spółki dla odpowiedzialności członka zarządu bez znaczenia pozostaje to, jak zarząd podzielił się wewnętrznie zadaniami, a także fakt niezajmowania się przez jednego z członków sprawami spółki. Zdaniem NSA nie są to przesłanki, które mogłyby prowadzić do wyłączenia odpowiedzialności. Organ orzekający podkreślił, że osoba podejmująca się piastowania funkcji członka zarządu powinna zdawać sobie sprawę, że charakter prawny tej funkcji oznacza nie tylko obowiązek wykonywania czynności zarządzających, ale także odpowiedzialność za sprawy spółki.

W omawianym przypadku nie zachodzą ponadto okoliczności, gdzie mimo formalnego pełnienia funkcji członka zarządu, skarżący nie ma obiektywnie możliwości, aby kierować sprawami spółki, na przykład w związku z chorobą, czy stanem zdrowia.

Niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki jako przesłanka odpowiedzialności członka zarządu za jej długi podatkowe

W grudniu 2022 r. zapadł również inny wyrok NSA, odnoszący się do problematyki odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółki (sygn. akt III FSK 1097/21). NSA zajął w nim stanowisko, zgodnie z którym wniosek o upadłość powinien zostać złożony nie tylko wtedy, gdy spółka zalega z płatnościami względem wszystkich swoich wierzycieli, a nawet wtedy, gdy nie potrafi zaspokoić roszczeń jednego z nich (również, gdy jest to Skarb Państwa). Zdaniem Sądu przyjęcie, że członek zarządu zwolniony jest z obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w sytuacji, gdy spółka zalega z płatnościami wyłącznie w odniesieniu do jednego wierzyciela, stawiałoby w uprzywilejowanej pozycji tych członków zarządu, których spółki miałyby tylko jednego wierzyciela – Skarb Państwa, w stosunku do tych, których spółki miałyby co najmniej dwóch wierzycieli.

W omawianym wyroku NSA poruszył jednak jeszcze inną, ważną kwestię – przypomniał, że członek zarządu może skutecznie uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli zgłosi tylko sam wniosek o upadłość, gdy zaistnieją przesłanki niewypłacalności dłużnika, określone w art. 10 i art. 11 u.p.u.n. Nie ma przy tym znaczenia, czy zgłoszenie takiego wniosku faktycznie doprowadzi w konsekwencji do ogłoszenia upadłości. Gdyby doszło zatem do odmówienia przez sąd upadłościowy ogłoszenia upadłości spółki, należy uznać, że członek zarządu, który wystąpił z takim wnioskiem, spełnił przesłankę skutkującą wyłączeniem jego odpowiedzialności.

 

 

Źródło:

Kidyba Andrzej, Dumkiewicz Małgorzata, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, Opublikowano: LEX/el. 2022