30 czerwca 2022 r. upłynął termin do rozliczenia CIT. Niestety nie obyło się bez pewnych komplikacji i wątpliwości, w tym roku wynikających przede wszystkim z rozbieżnego traktowania darowizn na rzecz Ukrainy na gruncie przepisów o CIT i VAT. Firmy zaangażowane w pomoc naszym wschodnim sąsiadom, w których kraju już od ponad roku toczy się wyniszczająca wojna, w ostateczności musiały mierzyć się więc dodatkowo z wyzwaniami prawnymi stawianymi przez przepisy własnego państwa oraz nieprzychylnym stanowiskiem Fiskusa.

Darowizny na rzecz Ukrainy w ustawie o CIT

Kluczowy dla zrozumienia istoty tego problemu pozostaje art. 38w ustawy o CIT, który to pozwala zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu koszty wytworzenia lub ceny nabycia rzeczy lub praw będących przedmiotem darowizn przekazanych w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy, o ile nie zostały one zaliczone do kosztów uzyskania przychodów na podstawie innych przepisów, w tym poprzez odpisy amortyzacyjne.

Ustawa o CIT wprowadza w tym miejscu jeszcze jeden, istotny warunek, a mianowicie, darowizny na rzecz Ukrainy, aby można było uwzględnić je w kosztach uzyskania przychodu, powinny zostać przekazane konkretnym, wskazanym w tym akcie prawnym podmiotom:

• organizacjom pożytku publicznego,
• jednostkom samorządu terytorialnego,
• wojewodom,
• Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych,
• podmiotom wykonującym na terytorium RP lub na terytorium Ukrainy działalność leczniczą lub działalność z zakresu ratownictwa medycznego.

Darowizny pieniężne i bezpośrednie na rzecz obywateli Ukrainy wyłączone z kosztów uzyskania przychodów w CIT

Z powyższego wynika tym samym, że darowizny dokonane na rzecz podmiotów innych niż wymienione w przepisie, a więc m.in. przekazane bezpośrednio obywatelom Ukrainy, nie mogą zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodu przedsiębiorcy na podstawie ustawy o CIT.

Fiskus broni jednak nie tylko tego stanowiska, ale i nie godzi się na to, powołując się na art. 38w ustawy o CIT, aby takiemu odliczeniu podlegały także darowizny o charakterze pieniężnym, a jedynie wydatki poniesione na wyprodukowanie lub nabycie określonych rodzajów rzeczy, na przykład lekarstw, środków higieny, żywności, śpiworów.

W ostatnim czasie zapadł jednak wyrok, dający nadzieję na złagodzenie tych restrykcji. Mowa o wyroku WSA w Warszawie z dnia 18 maja 2023 r., sygn. akt III SA/Wa 2531/22, w którym to sąd, powołując się na koncepcję społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR), zezwolił powodowi na uwzględnienie w kosztach uzyskania przychodu wydatków, jakie poniósł on w związku z niesieniem pomocy bezpośrednio obywatelom Ukrainy – dzieciom i dorosłym uchodźcom.

Darowizny na rzecz Ukrainy w ustawie o VAT

Nieco inaczej problem dokonywania darowizn na rzecz Ukrainy prezentuje się na gruncie przepisów ustawy o VAT.  O ile w tym przypadku nie są negowane wprawdzie darowizny pieniężne, ponieważ z punktu widzenia ustawy o VAT uznaje się je za neutralne, gdyż pieniędzy nie traktuje się jako towaru w rozumieniu przepisów tej ustawy (art. 7 ust. 2 i art. 2 pkt 6 oraz interpretacja indywidualna nr IBPP2/443-234a/07/EJ), to jednak sytuacja nie jest tak klarowna w odniesieniu do darowizn rzeczowych.

W przypadku odliczeń VAT podstawę stanowi rozporządzenie Ministra Finansów obniżające stawki podatku od towarów i usług, które wprowadziło obniżoną do wysokości 0% stawkę podatku VAT do dostawy towarów i świadczenia usług na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy. Aktualny dokument z dnia 2 grudnia 2022 r. w sprawie obniżonych stawek podatku od towarów i usług w roku 2023, został przedłużony w zakresie stosowania VAT 0% dla dostaw i usług na cele związane z pomocą Ukrainie, z 30 czerwca 2023 r. do 31 grudnia 2023 r.

W rozporządzeniu, podobnie jak w art. 38w ustawy o CIT, wyszczególniono listę podmiotów, na których rzecz przedsiębiorcy mogą świadczyć usługi lub dokonywać dostawy towarów ze stawką VAT 0%. Co jednak istotne, jest ona krótsza niż w przepisach o podatku dochodowym, ponieważ uwzględnia tylko trzy grupy: Rządową Agencję Rezerw Strategicznych, podmioty lecznicze oraz jednostki samorządu terytorialnego. Nie znalazły się na niej organizacje pożytku publicznego.

Kolejną, istotną kwestią, związaną z możliwością zastosowania VAT 0%, jest wymóg zawarcia pisemnej umowy między podatnikiem dokonującym dostawy towarów lub świadczącym usługi oraz jednym z podmiotów wskazanych powyżej. Z umowy tej powinno wynikać, że dostarczane towary lub świadczone usługi będą wykorzystane na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy.