Ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych określonych w ustawie, w tym podatków, należy do podstawowych obowiązków każdego obywatela RP, na co wskazuje bezpośrednio art. 84 Konstytucji. Ustawodawca wyposażył odpowiedzialne za realizację i przestrzeganie tej normy organy podatkowe w specjalne narzędzia, dzięki którym mogą one skutecznie wywiązywać się ze swoich powinności i należycie ochraniać swoje interesy. Jednym z nich jest zabezpieczenie wykonania zobowiązania podatkowego, o którym mowa w art. 33 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa.

Fiskus może dokonać zabezpieczenia powstającego z mocy prawa zobowiązania podatkowego, również przed wydaniem decyzji określającej, jeśli tylko zachodzi uzasadniona obawa, że nie zostanie ono wykonane przez podatnika.

Zabezpieczenie wykonania zobowiązania podatkowego

Pełna treść wyżej wymienionego przepisu wskazuje, że „zobowiązanie podatkowe przed terminem płatności może być zabezpieczone na majątku podatnika, a w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim także na majątku wspólnym, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie zostanie ono wykonane, a w szczególności, gdy podatnik trwale nie uiszcza wymagalnych zobowiązań o charakterze publicznoprawnym lub dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku, które mogą utrudnić lub udaremnić egzekucję”.

Zgodnie z treścią art. 33 § 2 zabezpieczenia można dokonać również w toku postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub celno-skarbowej, jeszcze przed wydaniem decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego, decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego lub decyzji określającej wysokość zwrotu podatku.

Podstawą do dokonania zabezpieczenia na podstawie przytoczonego przepisu pozostaje „uzasadniona obawa”, że podatnik nie wywiąże się ze swojego zobowiązania. Organ podatkowy jest jednak zobligowany do jej uprawdopodobnienia, do czego może wykorzystać wszelkie dostępne i możliwe środki, a także oprzeć się na okolicznościach faktycznych i prawnych. Mimo że dokonana ocena stanowi decyzję uznaniową właściwego organu, nigdy nie oznacza tu dowolności w jego działaniu. W dokonywaniu ustaleń organy podatkowe mogą m.in. sprawdzać, czy podatnik znajduje się w Bazie Ksiąg Wieczystych Ministerstwa Sprawiedliwości lub Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców oraz zapoznawać się z jego sprawozdaniem finansowym.

Kiedy organ może dokonać zabezpieczenia zobowiązania?

Jedną z najczęściej wskazywanych przesłanek do dokonania zabezpieczenia zobowiązania jest nieposiadanie przez podatnika majątku, którego wartość byłaby w stanie pokryć przewidywane zobowiązania. Organy podejmują decyzję o zabezpieczeniu również w przypadku istnienia zaległości podatkowych oraz wtedy, gdy nieuregulowane zobowiązanie podatkowe podlegało w przeszłości egzekucji. Uzasadniona obawa może pojawić się ponadto wtedy, gdy podatnik zawiesi prowadzoną działalność gospodarczą, tym samym pozbawiając się źródła przychodów. Za wystarczające nie należy traktować w takiej sytuacji posiadanie środków zamrożonych na rachunku ze zwrotu podatku VAT.

Postępowania zabezpieczającego nigdy nie wszczyna się na wniosek strony, a tylko z inicjatywy uprawnionego organu.

Istota postępowania zabezpieczającego

Postępowania zabezpieczającego nie powinno mylić się z postępowaniem egzekucyjnym, pomiędzy którymi zachodzą zasadnicze różnice. Wszczęcie postępowania zabezpieczającego nie ma na celu dokonania przymusowego zaspokojenia roszczenia wierzyciela, tj. w tym przypadku poboru podatku, a wyłącznie zabezpieczenie, zapewnienie środków, z których w przyszłości będzie można zaspokoić należności podatkowe o nieznanej jeszcze w momencie postępowania lub kontroli podatkowej wysokości. Postępowanie zabezpieczające ma zatem charakter szczególny, pomocniczy względem postępowania egzekucyjnego. Jest także niejako postępowaniem uproszczonym, co wynika choćby z faktu, że wszczęcie postępowania nie wymaga doręczenia i wydania stronie stosownego postanowienia. Nie stosuje się tu również przepisów o konieczności wyznaczenia stronie przed wydaniem decyzji 7-dniowego terminu do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego. Postępowanie zabezpieczające przeprowadza się przede wszystkim, by zwiększyć szansę na to, że zobowiązanie podatkowe zostanie wykonane w momencie, gdy stanie się wymagalne.